Andrzej Marzec
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Niebieska humanistyka (Blue Humanities) to dynamicznie rozwijający się posthumanistyczny nurt myślowy, osadzający historię życia w oceanie. Zgodnie z tym przekonaniem naszą planetę powinniśmy nazywać Oceanem, a nie Ziemią, gdyż wody stanowią około 70 proc. powierzchni ziemskiego globu. Steve Mentz, jeden z teoretyków zwrotu oceanicznego we współczesnej humanistyce, zwraca uwagę na to, że jeśli pragniemy zrozumieć dynamiczne przemiany epoki antropocenu, powinniśmy odejść od statycznych kategorii zielonych pól, ogrodów oraz żyznych gruntów, których uprawa niesie ze sobą opowieści o przetrwaniu nierozerwalnie związane ze stabilnością i przewidywalnością[1]. W jego rozważaniach pierwszorzędne znaczenie mają niespokojne wody, niosące nieustanne zagrożenie katastrofą (wrak, rozbitek) oraz figury żeglarzy i pływaków unoszących się na wodzie, stale przebywających w niebezpiecznym środowisku.

Z kolei Astrida Neimanis, związana z tradycją feministycznego nowego materializmu, podkreśla życiodajną i jednocześnie niezwykle kreatywną rolę oceanów, które w swoich niezbadanych głębinach wytwarzają wiele różnorodnych, niesamowitych nie-ludzkich ciał[2]. Woda w jej rozważaniach staje się nie tylko gwarantką materialnej, cielesnej zmienności, lecz przede wszystkim zawsze zaskakującej, niczym nieskrępowanej naturokulturowej twórczości. Podejmując trop wskazany przez Neimanis, chciałbym przyjrzeć się artystycznym manifestacjom oceanu w filmowych obrazach Heleny Wittmann oraz Lucile Hadžihalilović, a także pokazać, w jaki sposób Olafur Eliasson upomina się o utracone ludzkie relacje z żywiołem wody. Zależy mi głównie na tym, aby ukazać związane z wodami praktyki materialno-dyskursywne. Chcę przyjrzeć się temu, w jaki sposób materialny ocean wytwarza symboliczne znaczenie, oraz pokazać, że reżyserki oprócz typowych dla klasycznej sztuki artystycznych środków wyrazu (reprezentacji i metafor) próbują za pomocą swoich filmów wytworzyć w widzach również pewnego rodzaju oceaniczne doświadczenie.