Wernisaż w MOCAK-u
24.10.2025 godz. 18
Opublikowano: 26.09.2025
W piątek, 24 października, o godzinie 18 Adam Budak, Dyrektor Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, wraz z zespołem oraz Partnerzy wydarzenia: Robert Piaskowski (Dyrektor Narodowego Centrum Kultury); Krzysztof Pietraszewski (Dyrektor Artystyczny Sacrum Profanum) zapraszają na otwarcie wystaw:
Podczas wernisażu zaprezentowana zostanie opera ukraińskiej perfomerki Katariny Gryvul Niesłuchane (Neslukhane). 15-minutowy utwór wykona kompozytorka.
Niesłuchane to eksploracja procesu wyciszania języków, kultur i społeczności. Czerpiąc z tradycji Łemków – grupy etnicznej niemal całkowicie wymazanej z map Ukrainy, Polski i Słowacji – artystka tworzy dzieło składające się z motywów pieśni łemkowskich oraz ze zdekonstruowanych słów. Utwór jest próbą ukazania muzyki jako nadrealnej dźwiękowej postaci, która konfrontuje nas z pytaniem: W jaki sposób możemy stworzyć przyszłość wspólnie z tymi, którzy nie są w pełni tu obecni, a jednocześnie nie stali się całkiem nieobecni? Dźwiękowa materia opery Gryvul dialoguje z obrazami Sany Shahmuradovej Tanskiej, zapraszającymi nas do świata mitu, a jednocześnie przywołuje to, co wykracza poza wizualność.
Opera została skomponowana na system wielokanałowy, otaczając publiczność polem dźwiękowym. Każdy głośnik niesie indywidualną linię dźwiękową, przekształcając przestrzeń w żywą topografię ruchu, echa i zanurzania się w muzykę. Centrum opery stanowi przetwarzany na żywo głos artystki, który ulega fragmentacji, dyfuzji i ponownemu scaleniu – w widmowe formy. Kompozycyjny fundament utworu opiera się na najprostszym muzycznym geście – wykorzystaniu motywu sekundy małej i wielkiej, powracającego w łemkowskich melodiach. Techniki nakładania warstw i struktur kanonicznych nie służą Gryvul do budowania harmonii, lecz pomagają tworzyć uporczywe napięcie – akustyczny krajobraz ukształtowany w równym stopniu przez nieobecność, co przez obecność.
Teksty zaczerpnięte z dialektów łemkowskich stają się niemal nieczytelne. Poddane manipulacji, filtracji spektralnej i przestrzennej dyfuzji, przekształcają się w dźwiękowe cienie – fragmenty i szepty niepoddające się próbom rekonstrukcji. Głos Gryvul migocze pomiędzy pieśnią a oddechem, artykulacją a zamgleniem, tworząc dźwiękową archeologię wygnania. Język nie jest tu nośnikiem semantycznej jasności, lecz ucieleśnionym śladem – duchem ludu i miejsca. Niesłuchane nie jest aktem opłakiwania straty, lecz graniczną strefą słyszalności, w której wyciszani trwają jako rezonans dźwięku.
Premiera opery odbyła się 13 lipca 2025 roku w Centrum Sztuki Współczesnej Solvay w Krakowie w ramach programu stypendialnego Gaude Polonia, wspieranego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pod artystyczną opieką profesora Marka Chołoniewskiego.
Katarina Gryvul – pochodząca z Ukrainy kompozytorka, skrzypaczka, producentka i edukatorka muzyczna. Po ukończeniu studiów skupiła się na muzyce elektronicznej, łącząc klasyczne wykształcenie z awangardowymi brzmieniami. Kompozycje Gryvul koncentrują się wokół barwy jako podstawowego żywiołu muzyki. W swojej twórczości wykorzystuje elektronikę do modulowania brzmienia instrumentów i głosu na żywo, a także syntezatory analogowe oraz dźwięk przestrzenny, tworząc immersyjne dźwiękowe pejzaże. Artystka jest także założycielką Gryvul School, inicjatywy służącej dzieleniu się wiedzą muzyczną z odbiorcami z całego świata. Stypendystka Gaude Polonia – stypendium Ministerstwa Kultury RP. Brała udział w 37. Zgromadzeniu Ogólnym Międzynarodowej Konfederacji Muzyki Elektroakustycznej, laureatka stypendium Prezydenta Ukrainy dla młodych artystów i kompozytorów oraz Grand Prix w dziedzinie muzyki i projektowania dźwięku Power of Young. Została wybrana artystką platformy Shape+ 2022/2023.
Katarina Gryvul, fot. Michał Maliński
