MOCAK Forum 1/2017 [13]

Numer zatytułowany Pamięć Zagłady jest kontynuacją dotychczasowych działań MOCAK-u związanych z przepracowywaniem historii oraz pamięci o Holokauście. Redaktorką prowadzącą jest Delfina Jałowik, kierownik Działu Organizacji Wystaw w MOCAK-u. Do napisania tekstów zaprosiliśmy polskich i zagranicznych autorów reprezentujących różne dziedziny humanistyki. Główny zrąb numeru stanowią cztery działy: „Instytucje”, „Pomniki”, „Artyści sztuk wizualnych” oraz „Filozofia, literatura, opera, film, komiks”.

Pierwszy z nich i zarazem najbardziej obszerny – „Instytucje” – zawiera teksty poświęcone strategiom kuratorskim, modelom edukacyjnym oraz rozmaitym pomysłom na programy instytucji podejmujących temat Zagłady. Tekst autorstwa Barbary Kirshenblatt-Gimblett opisuje różne modele muzeów Zagłady. W kolejnym eseju Jürgen Kaumkötter wprowadza trójstopniowy podział sztuki Holokaustu jako gatunku. Eliad Moreh-Rosenberg analizuje cztery różne strategie kuratorskie w tworzeniu wystaw sztuki w Yad Vashem – izraelskim Instytucie Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu. Michał Wiśniewski, wychodząc od terminu „miejsca pamięci” ukutego przez Pierre’a Norę, stawia pytanie o rolę architektury jako nośnika symboli związanych z przeszłością w kontekście Muzeum Żydowskiego w Berlinie, Domu Felixa Nussbauma w Osnabrück oraz Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Następny tekst to rozmowa Agnieszki Sachar z architektem Jakubem Szczęsnym, autorem Domu Kereta w Warszawie – miejsca spotkań oraz rezydencji artystycznych. Margrit Bormann pisze o strategii „konserwacji” pamięci dla przyszłych pokoleń w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau. W tekście zamykającym ten dział Krzysztof Marchlak charakteryzuje warsztaty w MOCAK-u poświęcone Zagładzie oraz zwraca się do przedstawicieli instytucji działających w Oświęcimiu z prośbą o opowiedzenie o ich programie edukacyjnym odnoszącym się do trudnej pamięci.

Dział „Pomniki” otwiera przeredagowany wstęp Jamesa E. Younga do jego najnowszej książki The Stages of Memory. Autor skupia się w nim na konkursach na stworzenie pomników Pomordowanych Żydów Europy w Berlinie oraz Ofiar Zamachu na World Trade Center w Nowym Jorku. Jerzy Halbersztadt opisuje historie powstania pomników ofiar Zagłady w Polsce: w Warszawie, Brzezince, Treblince, Majdanku, Bełżcu oraz Krakowie. Jarosław Kozakiewicz w rozmowie z Martyną Sobczyk opowiada o swoich projektach architektonicznych, których wyznacznikiem ideowym jest pamięć o przeszłych wydarzeniach. Diana I. Popescu uzupełnia tę narrację o opis instalacji artystów wizualnych opartych na zaangażowaniu odbiorcy, w myśl idei „pomnik stanowisz ty sam”.

Trzeci dział – „Artyści sztuk wizualnych” – zawiera eseje wizualne Ereza Israelego oraz Doroty Nieznalskiej – twórców, którym główną oś działalności artystycznej wyznacza pamięć o trudnej historii XX wieku. Oprócz tego Monika Kozioł rozmawia z Krystyną Piotrowską, artystką z Kolekcji MOCAK-u, kuratorką i animatorką Projektu Próżna. Wiele jej prac odnosi się do tematyki polsko-żydowskiej. W tej części Roma Sendyka pisze również o pracy Artura Żmijewskiego Berek. Mimo 18 lat, które upłynęły od jej stworzenia, wciąż budzi ona ogromne emocje i kontrowersje oraz prowokuje dyskusje i sprzeciw przy każdej jej prezentacji.

Ostatnim, najbardziej rozległym tematycznie działem jest „Filozofia, literatura, opera, film, komiks”. Każdej z tych dziedzin przypisany jest jeden tekst. Georg Christoph Tholen przywołuje dyskurs filozoficzny, którego punktem wyjścia był tekst Jeana-François Lyotarda (1982) napisany w reakcji na esej Theodora W. Adorna opublikowany w Prismen. Kulturkritik und Gesellschaft (1955). Magdalena Mazik zaprasza do zabrania głosu przedstawicieli świata sztuk wizualnych, opery, teatru, filmu, literatury faktu oraz instytucji edukacyjnej zainspirowanych do własnych działań życiem i twórczością Zofii Posmysz. Joanna Gaul opisuje losy inscenizacji oper stworzonych w latach 30. i 40. w odpowiedzi na sytuację w III Rzeszy. Tomasz Łysak analizuje cztery polskie filmy z lat 2010–2014, weryfikując motywy ratowania Żydów w kinie dotyczącym Zagłady. Kamila Kowerska opisuje różne sposoby narracji o Zagładzie wykorzystywane przez twórców komiksów i powieści graficznych. Numer zamykają recenzje trzech publikacji poświęconych Zagładzie. Maria Kobielska analizuje naukowe opracowanie Revisiting Holocaust: Representation in the Post-Witness Era, a Bartłomiej Krupa dwie pozycje z zakresu literatury faktu, reportażu – Dobranoc, Auschwitz oraz Klub Auschwitz i inne kluby.

Produkty które mogą Cię zainteresować: